جشن ها که همواره یادآور اصالت باستانی هر سرزمین می باشند، ریشه های عمیقی با فرهنگ، تمدن و باورهای مردمانش داشته و به عنوان میراثی ارزشمند از پیشینیان نسل به نسل انتقال یافته است. معمولأ جشن ها در ایران، یا با حوادث تاریخی که در عهد قدیم رخ داده بود، مرتبط بوده اند یا با حوادث طبیعی و فصلی; مثل جشن آغاز تابستان، دروی محصول یا پایان زمستان. از آنجا که نیاکان ایرانی ما، اکثرأ کشاورز و دهقان بوده اند، بدیهی است که جشن های فصلی، برای آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار باشند. یکی از این جشن ها که احتمالأ هنوز هم در مناطقی از ایران با نام دیگری برگزار می شود، جشن نیلوفر ( به پارسی : جشن نیلوپر ) است.

بر اساس تورات اورشلیم جشن مذکور متعلق به دوره ی مادها بوده و با آب پیوند داشته که به آن موتردی می گفته اند. موتردی یک واژه ی آرامی و به معنای اول سال، آب افشاندن و نیز نوبرخرما است. این جشن که احتمالأ جشنی رایج در سده ی چهارم ه.ق. بوده و بعدها در اکثر نقاط ایران به فراموشی سپرده شده است، در کتاب آثار الباقیه عن القرون الخالیه مورد اشاره قرار گرفته اما متأسفانه هیچ اشاره ای به نحوه ی برگزاری آن نشده است.  ابوریحان بیرونی معتقد است این جشن با آناهیتا {( اوستا : اردوی سوره آناهیتا ) ایزد بانوی آب } مرتبط و مقدمه ای بر جشن تیرگان است. زمان برگزاری آن، خرداد روز از ماه تیر یعنی روز ششم تیر ماه بوده است.

اما ارتباط نیلوفر با ایزد بانوی آب در چیست؟

در بندهش در باب گیاهان آمده است : هر گلی از آن امشاسپندی است نیلوفر برای آبان است. بنابراین مشخص است که این دو با یکدیگر پیوندی ناگسستنی دارند. با در نظر گرفتن این نکته برخی گل نیلوفر را که در اوایل تابستان بر روی آب می روید، نماد ایزد بانوی آب می دانند. چرا که این گل با آنکه در گل و لای مرداب می روید، همواره پاک و نیالوده بوده و همانند ایزد بانوی آناهیتا نیالوده و مطهر نماد عشق، باروری، باران و زراعت است. یشت پنجم اوستا نیز به این ایزد بانوی دارای گردونه و موکل بر آب اختصاص یافته است. همچنین خرابه های معابد آناهیتای باقی مانده در ایران، بیانگر علاقه و احترام پیشینیانمان به او بوده است.

نیلوفر به عنوان نماد آناهیتا یکی از مهمترین گیاهان ایران باستان است که دارای ارج و قرب فراوانی بوده، بطوریکه در سنگ نگاره های هخامنشی و ساسانی در دست شاهان، شاهزادگان و بزرگان پارسی دیده می شود که خود بیانگر اهمیتی است که برای آناهیتا قائل بوده اند. از دیرباز تاکنون نیز ایرانیان از نام نیلوفر که مظهر پاکی است، برای نامگذاری دخترانشان استفاده می کرده اند.

هم اکنون نیز آداب و رسومی در فراهان، خمین و محلات با عنوان اول تووستونی ( اول تابستان ) برگزار می شود که احتمال داده شده با جشن نیلوفر در ارتباط باشد.

همواره برگزاری جشن ها برای بشر، امیدبخش و شادی آفرینند و فرصتی هستند برای قدردانی از یگانه پروردگار هستی و اندیشیدن به آفریدگانش. این جشن باستانی که مقارن با ابتدای تابستان است را می توان شاهدی بر بلوغ طبیعت و آغاز کاشت و برداشت محصول تابستانی دانست. لذا امید است که این جشن های فصلی، باعث سرزندگی، ادامه ی برقراری ارتباط با نیاکان آریایی مان و نویدبخش نسل های بعدی باشد.

 

نویسنده: هانیه پاکباز (دکتری فرهنگ و زبان های باستانی ایران)

 

منابع:

اسماعیل پور، ابوالقاسم. تیرماسیره شو ( جشن تیرگان ) اسطوره ی تیشتر، در چشمه های بیدار: جستارهای ایران شناسی، تهران: هیرمند صص71-100

بیرونی، ابوریحان. 1363: آثار الباقیه عن القرون الخالیه، اکبر دانا، تهران: امیر کبیر.

تقی زاده، سید حسن. 1364، بیست مقاله، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

دادگی، فزنبغ. 1390: مهرداد بهار، انتشارات توس

خبرگزاری شهر و شهروندی ایران( ایمنا ): اول تووستونی مبارک!، نوشته شده در 6 تیر 1397